Γιώργος Σιακαντάρης: Μεταπολιτική - Το σημερινό όνομα του παλαιού νεοφιλελευθερισμού

Ο όρος μεταπολιτική ακούστηκε πολλές φορές και άλλες τόσες αμφισβητήθηκε από πολλούς με αφορμή την εκλογή του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ- ΠΣ κ. Κασσελάκη. Πολλοί τον αρνούνται εντελώς. Εξαρτάται όμως από το τι περιεχόμενο δίδεται στον όρο. Αν με τον όρο εννοείται το τέλος της πολιτικής, αυτή όντως δεν υπάρχει. Αν όμως αυτή εννοείται ως συνέχεια του προβληματισμού που αναπτύχθηκες στις αρχές του 21ου αιώνα για τη μεταδημοκρατία, υπάρχει και με το παραπάνω. Η δυτική αντιπροσωπευτική Δημοκρατία δεν απειλείται πλέον από συνταγματάρχες, πραξικοπήματα και τανκς. Απειλείται από φαινόμενα που γεννιόνται από την απογοήτευση των πολιτών από την πολιτική και τους πολιτικούς. Κατάσταση που ξεκινά από τη δεκαετία του 1990, ίσως και λίγο νωρίτερα, και κορυφώνεται σήμερα που οι πολίτες πιστεύουν πως τα πολιτικά προβλήματα λύνονται καλύτερα από μη πολιτικούς.

Η μεταπολιτική έχει τρεις διαστάσεις.

-Η πρώτη αφορά την όλο και μεγαλύτερη εδραίωση της πεποίθησης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα που θέλει τα πολιτικά προβλήματα να λύνονται με πολιτικούς τρόπους, αλλά από μη πολιτικούς, όπως είναι οι τεχνοκράτες (Πρόντι, Ντράγκι, Παπαδήμος), οι πλούσιοι (Τραμπ), οι χαρισματικοί στην επικοινωνία (Κασσελάκης;), οι τηλε-σταρ (Πέπε Γκρίλο). Ο «μύθος» δηλοί πως η σύγχρονη πραγματικότητα είναι τόσο σύνθετη που χρειάζεται κανείς να είναι ειδικός (τεχνοκράτης) ή έμπειρος στη «χρήση» των νόμων της αγοράς (πλούσιος) ή έστω αναγνωρίσιμος και χαρισματικός για να επιλύσει τα προβλήματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει πως η μεταπολιτική δεν είναι πολιτική. Το αντίθετο. Μόνο που πλέον αυτή η πολιτική δεν θυμίζει τίποτα απ’ όσα ξέραμε γι’ αυτήν στο πλαίσιο των αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών. Έτσι οι μεταπολιτικές εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ καθόλου δεν σημαίνουν πως είναι και μη πολιτικές.

-Η δεύτερη διάσταση συνδέεται με την πεποίθηση που θεωρεί πως πλέον δεν χρειάζεται ο κόσμος των ιδεών. Αρκεί αυτός της επικοινωνίας και υπ’ αυτό το πρίσμα οργανώνονται καμπάνιες των κομμάτων. Οι διανοούμενοι εδώ δεν χρειάζονται καθόλου. Αυτοί δεν χρειάζονται, εκεί όπου κυριαρχεί η κοινή γνώμη και όχι η άποψη. Δεν χρειάζονται σε κόμματα που πουλούν ίδια προϊόντα και για τη λειτουργία τους απαιτείται υψηλή ένταση κεφαλαίου (σύμβουλοι επικοινωνίας) και όχι υψηλή ένταση εργασίας (ακτιβιστές και ιδεολόγοι). Εξάλλου κάτι τέτοιο απαιτεί και ο τρόπος διεξαγωγής των εκλογών. Οι εκλογές γίνονται από τους επικοινωνιολόγους αντί των ιδεολόγων, η θεματική τους εστιάζει σε μια μικρή γκάμα θεμάτων, περισσότερο κουτσομπολίστικου χαρακτήρα, οι προεκλογικές εκστρατείες εξαρτώνται από τα ΜΜΕ, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και όλα αυτά από το πολιτικό χρήμα. Ο προεκλογικός αγώνας είναι ένα πλήρως ελεγχόμενο θέαμα που ενορχηστρώνεται από ανταγωνιστικές ομάδες επαγγελματιών ειδικευμένων στις τεχνικές της πειθούς.

-H τρίτη όμως διάσταση είναι και η πλέον σημαντική. Μεταπολιτική είναι και ο μετασχηματισμός της παλιάς ιδέας του νεοφιλελευθερισμού για λιγότερο κράτος και λιγότερη πολιτική στην ιδέα περί μείωσης της έκτασης και του ρόλου της πολιτικής. Η παλιά νεοφιλελεύθερη ιδέα σήμερα παρουσιάζεται ως μια νέα ιδέα που θέλει καθόλου πολιτική μόνο επικοινωνία, καθόλου κυβέρνηση μόνο δια-κυβέρνηση, καθόλου κόμματα μόνο προσωποκεντρικές ΜΚΟ και «εξαρτημένες» Ανεξάρτητες Αρχές, καθόλου συνδικάτα μόνο stock options, καθόλου κομματικά προγράμματα μόνο βιογραφικά. Αυτή η ιδέα θεωρεί πως για να είναι σήμερα η πολιτική αποτελεσματική, θα πρέπει να απογυμνωθεί από τα παλιά χαρακτηριστικά της που ήταν το κράτος, οι τάξεις, τα συνδικάτα, τα πολιτικά αφηγήματα και ιδεολογίες. Έτσι όμως η μεταπολιτική γίνεται τ’ άλλο όνομα του νεοφιλελευθερισμού ή τ΄ άλλο όνομα του «Δεν υπάρχει εναλλακτική» (ΤΙΝΑ). Αυτή παρουσιάζεται ως κάτι το εντελώς νέο για να αποκρύψει τις «αμαρτίες» του παλαιού. Με αυτό τον τρόπο συνεχίζεται ό,τι ο Colin Crouch ονόμασε «περίεργο μη θάνατο του νεοφιλελευθερισμού». Συνεχίζει δηλαδή ο νεοφιλελευθερισμός να κυριαρχεί με νέο πρόσωπο, αν και οι ιδέες του κατέρρευσαν το 2008. Σήμερα αυτός περνά ως μεταπολιτική, αλλά όχι κι ως μη πολιτική. Αξίζει πάντως εδώ να παρατηρηθεί το παράδοξο πως η μεταπολιτική δια του κ. Κασσελάκη ήρθε και στην Ελλάδα, σε μια χώρα που όμως κατ’ ουσία ποτέ δεν εφαρμόστηκαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές.

(Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, βιβλιοκριτικός και αρθρογράφος)