του Γρηγόρη Δημακάκου*
Στη σειρά «Μάγισσα», που έκανε πρεμιέρα τη Δευτέρα, «αναβίωσε» ο παλιός εθιμικός θεσμός της «σύγκριας». Επίσημα η εκκλησία τον αποδοκίμαζε, έκανε όμως τα στραβά μάτια πάρα πολλές φορές.
Η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις «συν» και «κυρά, κυρία». Η Μάνη ήταν μια περιοχή ανυπότακτη, που δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα τόσο στους Τούρκους, όσο και στους Ενετούς προγενέστερα. Είχε ανάγκη από ανδρικό πληθυσμό για να πολεμήσει, αν και οι Μανιάτισσες χειρίζονταν με την ίδια ευχέρεια τα όπλα.
Όταν η κυρά του σπιτιού δεν γεννούσε σερνικά ή αδυνατούσε να τεκνοποιήσει γενικά, ο άρχοντας της οικογένειας (κύρης) έφερνε στο σπίτι δεύτερη γυναίκα, ώστε να αποκτήσει άρρενες απογόνους, κληρονόμους της πατρικής περιουσίας. Την «πολυτέλεια» αυτή είχαν μόνον οι σοϊλήδες, οι αφεντάδες, για τους «φαμέγιους» (υποτακτικούς, υπηρετικό προσωπικό) απαγορεύονταν.
Η σύγκρια διέμενε στο αρχοντικό (πυργόσπιτο), χωρίς ή με μειωμένο δικαίωμα λόγου, ως ψυχοκόρη. Μετά τη γέννα διέμενε συνήθως σε κάποιο χώρο εκτός του αρχοντικού και όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος οι σχέσεις της με την κυρά του σπιτιού ήταν σχέσεις ζήλιας και εχθρότητας. Σπάνια οι δυο τους τα πήγαιναν καλά. Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις που «αναβαθμιζόταν» σε πρώτη κυρία, όταν ο άρχοντας χήρευε.
Αν δεν γένναγε σερνικά, ο άρχοντας είχε το «δικαίωμα» να την αντικαταστήσει με άλλη «σύγκρια». Τα αγόρια λέγονταν και «τουφέκια». Όσο περισσότερα αρσενικά είχε μια οικογένεια τόσο μεγάλωνε η ισχύς της.
Ακούστηκε στη σειρά ο Γιώργος Γάλλος, που υποδύεται τον άρχοντα Μιχαήλ Λάσκαρη, να αποκαλεί «τουφέκι μου» τον αβάφτιστο εγγονό του.
Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ο θεσμός άρχισε να φθίνει καθώς χάθηκαν τα στρατιωτικά ήθη της Μάνης, οι ηγέτες των μεγάλων οικογενειών δεν είχαν πλέον εξουσίες, ενώ βελτιώθηκε κάπως η θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Απέφευγαν τη σύγκρια ακόμη και οι άτεκνοι, για λόγους αξιοπρέπειας.
Στη σειρά ο άρχοντας της περιοχής αναφέρεται και ως «Νικλιάνος». Οι Νικλιάνοι ήταν οι σοϊλήδες, οι άρχοντες της Μάνης. Το επίθετο Νίκλος συναντάται από τα μέσα του 16ου αιώνα, στην Κοίτα.
Η επικρατούσα άποψη είναι πως προέρχονταν από τη μεσαιωνική κωμόπολη Νίκλι (ή Νύκλι), που αποτελούσε τμήμα της Τεγέας, της αρχαίας αρκαδικής πόλης. Καταστράφηκε από τους Βυζαντινούς, στα τέλη του 13ου αιώνα (1294), που νίκησαν τους Φράγκους του Πριγκιπάτου της Αχαΐας και πολλοί από τους κατοίκους της κατηφόρισαν στη Μάνη. Έφεραν όμως μαζί τους και τα όπλα τους και δεν άργησαν να επικρατήσουν στην περιοχή.
Εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Κοίτα (η αρχαία Μέσση), η οποία ακόμα και σήμερα αναφέρεται ως «Νικλιάνικο». Ήταν η κωμόπολη με τα περισσότερα τουφέκια, δείγμα της ισχύος της. Παρακλάδια των Νίκλων διέμεναν στους Καλλονιούς, στη Νόμια, στη Βάθεια, στο Πόρτο Κάγιο. Με την πάροδο του χρόνου το επίθετο Νίκλος έδωσε τη θέση του στα πατρωνύμια, στα επώνυμα που σχηματίζονται από το μικρό όνομα του πατέρα.
Παρέμεινε όμως το προσδιοριστικό «Νικλιάνος», που υποδήλωνε ότι κάποιος ήταν μέλος αρχοντικής οικογένειας.
Από τους Νίκλους κατάγονταν και η Αγγελική Νίκλη, η μητέρα του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού.
Η Έλλη Τρίγγου υποδύεται την υπηρέτρια Θεοφανώ. Το όνομά της παραπέμπει στην αυτοκράτειρα Θεοφανώ, η οποία γεννήθηκε στη Λακεδαίμονα. Πάντως, η ζωή της ήταν γεμάτη από δολοπλοκίες, αφού ευθύνεται για τον θάνατο τριών αυτοκρατόρων. Η Θεοφανώ ήταν η μητέρα του βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β’ Βουλγαροκτόνου και της Άννας Πορφυρογέννητης, στην οποία οφείλεται ο εκχριστιανισμός της Ρωσίας. Παντρεύτηκε τον πρίγκιπα Βλαδίμηρο Α’ του Κιέβου. Για να γίνει ο γάμος τους ο Βλαδίμηρος Α’ ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, όπως και οι υπήκοοί του.
Ο μικρός γιός του Τάσου Νούσια λέγεται Πετρούνος. Είναι το όνομα Πέτρος που απαντάται στη Μάνη και ως Πετρούνιας (μανιάτικης καταγωγής είναι και ο Ολυμπιονίκης Λευτέρης Πετρούνιας).
Ο Νίκος Ψαρράς υποδύεται τον Κανέλλο Λάσκαρη, τον καφό (αδελφό) του Γιώργου Γάλλου (Μιχαήλ Λάσκαρη).
Και τα τρία επώνυμα που σχετίζονται με τη σειρά εμφανίζονται στις μέρες μας.
Λάσκαρης: Πρόκειται για βυζαντινό επίθετο και αντρικό όνομα (γυναικείο Λασκαρίνα). Η αρχική του γραφή ήταν Λάσκαρις. Στην πρώτη άλωση της Πόλης, από τους Φράγκους σταυροφόρους (1204) όσοι κατάφεραν να διαφύγουν ίδρυσαν την αυτοκρατορία της Νίκαιας, με έδρα την ομώνυμη πόλη της Βιθυνίας (το όνομά της φέρει από το 1940 ο ομώνυμος δήμος της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά). Πρώτος αυτοκράτοράς της ήταν ο Θεόδωρος Α’ Λάσκαρις, γιος του ευγενή Μανουήλ Λάσκαρι. Οι Λασκαρίδες ή Λασκαραίοι μετά την άλωση της Πόλης κατέφυγαν στον Μυστρά και στη Μάνη.
Από το Λάσκαρης προέρχονται και τα επώνυμα Λάσκος και Λιάσκος, που συναντώνται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Γερακάρης: Σχετίζεται με το γεράκι (ιέραξ). Στους δύο τελευταίους αιώνες ζωής της αναπτύχθηκε στη βυζαντινή αυτοκρατορία το επάγγελμα του ιερακαρίου (μεταγενέστερα γερακαρίου), δηλαδή εκείνου που επιμελείται την εκγύμναση των γερακιών για το κυνήγι. Το επίθετο Γερακάριος έγινε με την πάροδο του χρόνου Γερακάρης. Μετά την άλωση της Πόλης, οι Γερακάρηδες διασκορπίστηκαν, κυρίως στον θεσσαλικό κάμπο, σε κάποιες περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας και στη Μάνη.
Ο Λιμπεράκης (Λιβέριος) Γερακάρης, που άλλαζε στρατόπεδα (πότε με τους Ενετούς, πότε με τους Τούρκους) και πήρε πρώτος τον τίτλο του Μπέη της Μάνης υπήρξε διαβόητος πειρατής. Γι’ αυτό και στη σειρά η πατριά των Γερακαριάνων ασχολείται με την πειρατεία.
Μπράτης: Το επίθετο έχει σλαβικές ρίζες. Προέρχεται από τη λέξη brat, που σημαίνει «αδελφός». Σλαβικά φύλα, όπως οι Μηλιγγοί και οι Εζερίτες είχαν κατέλθει στην Πελοπόννησο από τον 10ο αιώνα. Στη σειρά οι Λασκαριάνοι (λέγονται και Λασκαραίοι) έχουν βεντέτα με τους Μπραϊτιάνους.
Η κατάληξη των περισσότερων μανιάτικων πατριών είναι ιταλική. Δεν λέμε Μπράτηδες, αλλά Μπραϊτιάνοι.
Το επίθετο Μπράτης (το έχει και ο Γιώργος Παρτσαλάκης στη «Γη της Ελιάς») διατηρήθηκε από αρκετούς, οι περισσότεροι όμως το άλλαξαν σε Μπρατάκος.
*Η εξαιρετική ανάλυση του Γ.Δ. δημοσιεύτηκε στη σελίδα του, στο fb
Αποποίηση ευθύνης
Ο ιστότοπος είναι μια πλήρως αυτοματοποιημένη υπηρεσία συνάθροισης, ταξινόμησης και ανάρτησης συνοπτικών ειδήσεων και νέων από άλλους ελληνικούς ειδησεογραφικούς ιστότοπους, μέσω της τεχνολογίας RSS. Δεν αναλαμβάνουμε καμία ευθύνη για την επάρκεια, ποιότητα, πληρότητα ή ακρίβεια των ειδήσεων και των νέων που δημοσιεύονται. Δείτε περισσότερα στο τμήμα "Αποποίηση Ευθύνης" των Ορων Χρήσης.